‘अहिले कांग्रेसलाई अरू नै पार्टीले चलाएको छ’ चुनाव हारेपनि विचारको लडाई जितेको छुः दिनेश कोइराला (अन्तरवार्ता)

गत मंसिर ४ गते सम्पन्न निर्वाचनमा महत्वका साथ हेरिएको चितवन–३ बाट प्रतिनिधिसभातर्फ मुख्य दुई ठुलाका उम्मेदवारहरूलाई हराउँदै राप्रपाका विक्रम पाण्डेले चुनाव जिते । पाण्डेले सत्ता गठबन्धन तर्फका उम्मेदवार नेकपा माओवादी केन्द्रका डा. भोजराज अधिकारी र एमालेको समर्थनमा स्वतन्त्र उम्मेदवार दिएका कांग्रेसका बागी दिनेश कोइरालालाई पराजित गरेका थिए ।

गठबन्धन गरेर कांग्रेसको नेतृत्वले गलत निर्णय गरेको भन्दै कोइरालाले बागी उम्मेदवार बनेका थिए । पछि उनलाई एमालेले समर्थन गरेको थियो । एमालेको समर्थन पाएपछि चुनाव जित्ने उच्च मनोबल बनाएका कोइराला चौथो स्थानमा रहे । राप्रपाका पाण्डेले ३५ हजार ६० मत पाउँदा कोइरालाले १२ हजार २७५ मत मात्र पाए ।

देशको राजनीति गलत ट्र्याकमा गएको र दलहरू सच्चिन जरुरी रहेको भन्दै कोइराला चुनावमा होमिएका थिए । उनी गत निर्वाचनलाई व्यक्तिगत जित हार भन्दा पनि विचारको लडाइको रुपमा परिभाषित गर्दछन् उनलाई पार्टीले कारबाही गरेको छ । तर, आफू सदैव कांग्रेस भएर देश र जनताको पक्षमा आवाज उठाउने उनको भनाई छ । प्रस्तुत छ, उनै कोइरालासँग चुनाव विषयमा केन्द्रित रही गरेको कुराकानीको सम्पादित अंशः

चुनावी अभियान र नतिजालाई कसरी समीक्षा गर्नु हुन्छ ?

मेरो लागि चुनाव व्यक्तिगत भन्दा पनि विचारको लडाई थियो । चुनाव जित्नु अनि हार्नु आफ्नो ठाउँमा छ । मतदाताहरुले एउटा नतिजा दिएर निकास दिनु भएको छ । यसलाई सहर्ष स्वीकार गर्नुपर्छ । मैले पनि यसलाई स्वभाविक रुपमा लिएको छु । 

पार्टीभित्र र देशमा देखिएको विकृति विसंगतिविरुद्ध मेरो उम्मेदवारी थियो । मेरो उम्मेदवारीमा करिव १२ हजार मतदातालाई कुनै लोभ लालचले छुन सकेन । यो मप्रति आम मतदाताले देखाउनु भएको सम्मान हो । समग्रमा मैले चुनाव हारेपनि विचारको लडाई जितेको छु ।

विचारको लडाई जिते भन्दै गर्दा तपाईंले उठाएको एजेण्डा त अब विस्थापित हुने भएन र ?

एजेण्डा चुनावले मात्र स्थापित गर्दैन । एजेण्डा स्थापित गर्न त निरन्तर रुपमा आवाज उठाउनु पर्छ, संघर्ष गर्नु पर्छ । मेरो उम्मेदवारी व्यक्तिगत जित हारमा भन्दा पनि विचारको लडाई थियो । 

विशेष गरी नेपाली राजनीतिमा सकारात्मक हस्तक्षेप गर्ने कि नगर्ने ? रगत नबगाई क्रान्ति गर्ने कि नगर्ने ? देशको राजनीतिलाई राजनीतिलाई पेशा बन्न दिने कि नदिने ? राजनीति भनेको लुटतन्त्र होइन भनेर स्थापित गर्ने कि नगर्ने ? राजनीतिमा अंश वंशको प्रभाव पर्न दिने कि नदिने ? देशमा तीव्र गतिको आर्थिक र भौतिक विकास गर्ने कि नगर्ने ? 

यस्ता तमाम प्रश्नहरुको जवाफसहित हामीले एजेण्डा बनाएर निर्वाचनमा लडेका थियौ । यी विचारहरुलाई हामीले निर्वाचनको समयमा आम मतदातासमक्ष लगेका थियौं । निर्वाचनपश्चात यी प्रश्नहरु जीवन्त बनेर आएका छन् ।

तपाईंको उम्मेदवारीमा फरक गठबन्धनको एमालेको समर्थन कसरी सम्भव रह्यो ? कि यो संयोग मात्र हो ?

मलाई एमाले मात्र होइन, धेरै पार्टीको सहयोग रह्यो । उम्मेदवारीका क्रममा धेरैसंग छलफल हुँदा एमालेका अध्यक्षले हाम्रा एजेण्डाहरु जायज छ भनेर समर्थन गर्नुभयो । उहाँले हामीसंग मात्र होइन, सार्वजनिक रुपमै पनि भन्नुभएको थियो । उहाँले समर्थन गरेर हामीलाई कति मत आयो त्यो त थाहा भएन । तर, समग्रमा हाम्रा मुद्धा जायज रहेछ भनेर सो पार्टी हाम्रो पक्षमा उभिनु ठुलो कुरा हो । म उहाँहरुलाई आभार व्यक्त गर्न चाहन्छु ।

चितवनमा एमाले बलियो दलको रुपमा रहेको छ । एमालेको समर्थन पाउँदा समेत तपाईंले निर्वाचन जित्न सक्नु भएन । समस्या कहाँनेर रह्यो ?

हाम्रो समस्या के हो भने मुख्य दलहरुप्रति आम मतदाताको आशा भरोसा टुटेको अवस्था हो । चितवनको हकमा देशका प्रमुख दलहरु नेपाली कांग्रेस र एमालेको चुनाव चिन्है नहुनु स्वभाविक थिएन । यो बहुदलीय व्यवस्थामा ठुला दलहरुको चुनाव चिन्ह नहुनु भनेको नेतृत्वको कमजोरी, दलगत विकृति, नेता कार्यकर्ताप्रतिको वितृष्णा हो । 

त्यसैले अहिलेका मतदाताहरु नेतृत्वको कन्ट्रोल भन्दा बाहिर गएको पनि देखियो । एमालेकै कुरा गर्ने हो भने पनि २०७४ मा पाएको मतअनुसार यस पटक आफ्नै उम्मेदवारले आधा कम मत ल्याउन सके । अब म त स्वतन्त्र उम्मेदवार उहाँहरुको सबै मत मलाई नआउनु स्वाभाविकै हो । मैले त्यसलाई अन्यथा लिएको छैन ।

त्यसो भए तपाईंको पराजयको कारण भनेको ठुला दल प्रतिको असन्तुष्टि नै हो त ?

त्यो त स्वाभाविक नै देखियो नि । राजनीति यति विकृत भइसक्यो कि दलहरुले यसलाई अंश, वंश र प्राइभेट कम्पनी जस्तो बनाइसकेको अवस्था छ । दल र नेताहरुले राजनीतिलाई यस्तो ठान्नु नै गलत हो । जसले गर्दा कार्यकर्ता र आम मतदाताको तहमा यसको असन्तुष्टि त प्रष्टै छ । मेरो विद्रोहको कारण पनि त्यही हो । 

यी विविध कारणले म नेपाली कांग्रेसको केन्द्रीय सदस्य पनि हुँदा पटक पटक विद्रोह गरेको छु । मैले विगत ४÷५ वर्षदेखि मल्टिपार्टी सिस्टममा दलले आफ्ना विचार एजेण्डा लिएर जनतामाझ जानुपर्छ भनेर पटक पटम आवाज उठाउँदै आएको हो । प्रि इलेक्सन गठबन्धन गर्नु हुँदैन । यो जनताको हितमा छैन । यो गठबन्धन केवल कुनै व्यक्ति गुट र परिवारको हितमा मात्र छ । सरकार बनाउने क्रममा कुनै पनि दलको बहुमत नआएमा देशलाई निकास दिनका लागि मात्र गठबन्धन गर्नुपर्छ भन्ने मेरो धारणा हो । 

कांग्रेसको केन्द्रीय समितिको निर्णयमा गठबन्धन गर्ने भन्ने थिएन । स्थानीय तह निर्वाचनमा स्थानीय निकायको अवस्था र आवश्यकताको आधारमा तालमेल गर्ने भन्ने थियो । पछि त्यसलाई केन्द्रिय नेताहरुबाट गठबन्धन बनाएर लाद्ने काम भयो । यो कुनै नेताहरुको सुरक्षा र स्वार्थको लागि मात्र प्रयोग गरियो । ठुला दलहरुको यो कार्यशैली गलत छ । एउटाको सहयोग लिने अनि अर्कोलाई प्रहार गर्ने कार्य गलत हो ।

ठुला दलहरुको कार्यशैली गलत भन्नु भयो । यही गलत कार्यशैलीले एमालेको समर्थन हुँदाहुँदै पनि तपाईं राप्रपाका विक्रम पाण्डेसँग हार्नु भएको हो ?

यो एउटा संयोग मात्र हो । कांग्रेस र एमाले दुवैको आफ्नो चुनाव चिन्ह नभएको अवस्थाका कारण यो नतिजा आएको हो । जबकि राप्रपा जिल्ला भरिमा ६÷७ हजार मात्र मत भएको दल हो । कांग्रेस र एमालेबाट विरक्तिएका मतहरु पनि त्यहाँ गएको कारण उहाँको जित सहज भएको हो । 

चुनावमा २÷३ दिन जसले हठकण्डा अपनाउँछ, त्यसको पक्षमा नतिजा आउने हो । केही समयको प्रभावले चुनावको नतिजा फेरबदल हुने हो । परिणामअनुसार राप्रपाले चुनाव जितेको छ । यसलाई स्वभाविक रुपमा लिनुपर्छ । तर, एक पटकको चुनाव जिताई नै सबै थोक होइन ।

चितवनमा कांग्रेसले प्रदेशमा एक सिट भन्दा बढ्ता जित्न सकेन । केन्द्रीय सदस्य भएर पनि तपाईं आफै विद्रोह गरेर उम्मेदवार बन्नु भयो । चितवनमा कांग्रेस कमजोरै हो कि तपाईंहरु भित्रको आन्तरिक समस्याले कांग्रेस हार्‍यो ?

जिल्लामा कांग्रेस हाम्रो कारणले कमजोर भन्दा पनि नेतृत्वको कारणले भएको हो । चितवन मात्र होइन, कांग्रेसको देशभर नै ७÷८ प्रतिशत भोट घटेको छ । त्यो हामी जस्तो विद्रोह गर्नेहरुको कारणले मात्र त होइन होला । यहाँ नेतृत्वको कमी कमजोरी छ । 

मुलुक चलाउने दलहरुले हो तर, अहिले देश कुनै एक दलले चलाएको छैन । गठबन्धनले चलेको छ । कांग्रेस पार्टी कांग्रेसको नेतृत्वले चलाउनु पर्ने हो । तर अहिले अरु नै पार्टीले कांग्रेस चलाएका छन् । कांग्रेससंग टिकट लिन जाँदा अरु दललाई सोध्नुपर्ने, अरु दलले टिकट दिनुपर्ने अवस्था आएको छ । अरु पार्टीहरुमा पनि त्यस्तै समस्या छ । 

यी विविध विकृतिले गर्दा दलका केही व्यक्तिलाई फाइदा होला तर देशलाई सधैँ घाटा नै हो । अर्को कुरा कांग्रेस समाप्त हुने बाटोमा जाँदैछ । यो कुरा हामीले पहिलेदेखि नै भनेको हो । हामीले आवाज उठाउँदा नसुनेका कारणले यो अवस्था आएका हो ।

एमालेसंग मिलेर कांग्रेस हराउन लाग्नुभयो भन्ने तपाईंमाथि आरोप छ । यसलाई कसरी चिर्नुहुन्छ ?

म एमालेसंग मिलेको होइन । म स्वतन्त्र उम्मेदवार थिएँ । मसंग मिल्न एमाले आएको हो । मलाई एमाले मात्र होइन, अन्य दल र स्वतन्त्र उम्मेदवारले सहयोग गर्नुभएको छ । कसैले सहयोग गर्छु भन्यो भने होइन मलाई सहयोग चाहिन्न भन्ने त होइन होला । 

त्यसैले म उम्मेदवार हुँदै गर्दा एमालेले मलाई सहयोग गरेको हो । मैले एमालेलाई सहयोग चाहियो भनेर मागेको होइन । पार्टीले गल्ति गर्‍यो, अब सहेर बस्नु हुन्न भनेर म अघि बढ्दै गर्दा उहाँहरुले सहयोग गर्नुभयो ।

तपाईं कांग्रेसमा लामो समयमा काम गरेर केन्द्रीय तहसम्म पुग्नु भएको मान्छे, आज चितवनमा कांग्रेस हार्दै गर्दा तपाईंको विद्रोह कति अर्थपूर्ण भयो त ?

एउटा भनाई छ, नेतृत्वले गलत गर्दै गर्दा चुप लागेर सहने कार्यकर्ता या त लम्पसारवादी हुन् या अवसरवादी हुन् । 

चितवनमा यो पटक मात्र होइन, २०७४ सालदेखि कांग्रेस समाप्तीको बाटोमा जाँदैछ । २०७४ मा त मेरो टिकटै खोसियो । त्यतिबेला चुप लागेर बसियो । अर्को पटक पनि महानगर कांग्रेसलाई दिनुपर्छ भनेर आवाज उठाइयो । त्यहाँ पनि मााओवादीलाई दिएर हामीलाई पाखा लगाइयो । 

पटक पटक नेतृत्वले गलत गर्दै गर्दा अब त अति भयो नेतृत्वले गल्ति गर्दै जाने अनि हामी सहँदै जाने ? यसले पार्टी अनि मुलुकलाई सधैँ समस्यामा पार्छ भनेर हामीले विद्रोह गरेका हौं । यो स्वाभिमानी कार्यकर्ताको वाध्यता हो ।

कांग्रेसले यहाँलाई कारवाही गरेको छ । अब केही विकल्प सोच्नुभएको छ ? 

म अहिले पनि कांग्रेस नै हो । म कांग्रेसमै रहन्छु । कांग्रेस र यो मुलुकको मूल पार्टीहरु सुध्रिनुपर्छ । नेपालको आर्थिक विकास र परिवर्तनको लागि कांग्रेस सही दिशामा आउनु पर्छ । यदि कांग्रेस सही ट्रयाकमा आएन भने देश पनि गलत बाटोमा जान्छ । 

कांग्रेस मात्रै होइन, सबै दलहरु सच्चिएर आउनु पर्छ । यसका लागि पनि हामी बुलन्द आवाज उठाउँछौ । पार्टीभित्र रहेर वा नरहेर हामी नेता र नेतृत्वलाई खवरदारी गर्ने काम गरि नै रहन्छौं । 

पार्टीले कारवाही फुकुवा गरोस् वा नगरोस्, त्यसले मलाई कुनै सरोकार राख्दैन । मसंग भौतिक रुपमा पद छैन भन्ने लाग्ला तर मेरो भावनामा कांग्रेस छ । मेरो भावना, मेरो विचारलाई कारवाही गर्न सक्दैन नि । नेतृत्वलाई आवश्यक परे मलाई बोलाउला ।

अब आगामी दिनमा तपाईंका मुद्धा, एजेण्डालाई कसरी अगाडी बढाउनु हुन्छ ?

म मेरा आवाजलाई निरन्तरता दिन्छु । मेरा एजेण्डामा निरन्तर रुपमा सक्रियतापूर्वक लागि रहन्छु । म सदन जान सकिन, अब म मेरा आवाज सडक वा विभिन्न कार्यक्रमबाट अभियानको रुपमा अघि बढाउँछु । 

विशेष गरी हामी पार्टीभन्दा माथि उठेर काम गर्छौं । नेपालमा दलको विकल्प दल नै हो । यी दलहरु सुध्रिनु पर्छ । दलका नेतृत्वकर्ताहरुले आफ्नौ शैली परिवर्तन गर्नसक्नु पर्छ । यस्तै अभियानहरु लिएर देशव्यापी रुपमा हामी लाग्नेछौं ।

रातोपाटीबाट